Anne Laure Oberson
επιμελήτρια, Hopitaux Universitaires, Γενεύη, 2007
Οι φωτογραφίες της Λυδίας Δαμπασίνα μας επερωτούν. Είναι μια δουλειά απαιτητική που ζητάει μια πλήρη προσοχή. Το μέγεθος, η ποιότητα, η επιλογή των θεμάτων και το κείμενο δεσμεύει ολοκληρωτικά τον γνωστικό μηχανισμό του θεατή. Η δουλειά είναι μετωπική – σχεδόν πάντα η προοπτική αφήνει θέση στο επίπεδο – που κατά αυτόν τον τρόπο ζητά μια ίδια τοποθέτηση με την δυνατή φυσική του παρουσία.
Όρθιοι μπροστά στο έργο, κοιτάμε πρώτα την εικόνα μόνη, μετά σχεδόν αμέσως η παρουσία του κειμένου επιβάλλεται, και μόνο σε ένα δεύτερο χρόνο η ανάγνωση του. Από εκείνη την στιγμή συμβαίνει κάτι το παράξενο στην σχέση κειμένου εικόνας και δεν ξέρουμε πια πολύ καλά πιο προηγείται του άλλου – είναι όμως σημαντικό ?
Επειδή όμως τίποτα δεν έρχεται τυχαία – και δεν πιστεύω ότι η καλλιτέχνης θα με διαψεύσει σε αυτό το σημείο – η Λυδία Δαμπασίνα μου ζητάει να γράψω ένα κείμενο για αυτήν την σειρά φωτογραφιών, μερικές μόνο μέρες αφού παρευρέθηκα σε μια διάλεξη του καθηγητή Jean Wirth με τίτλο Πέραν της εικονογράφησης : σκέψη για την σχέση κειμένου εικόνας στην μεσαιωνική τέχνη. Το θέμα των σχέσεων του γραπτού με την απεικόνιση με απασχολεί ιδιαίτερα, και μπορεί να εκφραστεί με παραδειγματικό τρόπο σε σχέση με την δουλειά της Λυδίας Δαμπασίνα.
Τα έργα απαρτίζονται από δύο ξεχωριστά μέρη – μια φωτογραφική εικόνα έγχρωμη η ασπρόμαυρη στο άνω μέρος και ένα κείμενο, καμιά φορά συνοδευμένο από μια μικρή εικόνα, τοποθετημένο στο κάτω μέρος. Η φωτογραφία και το απόσπασμα της εφημερίδας ανήκουν όμως στο ίδιο οπτικό πεδίο : είναι δουλεμένα στο ίδιο υλικό και πλαστικά με την ίδια προσοχή. Οπότε η σχέση κειμένου/ εικόνας κατά αυτόν τον τρόπο είναι πιο σύνθετη από την συνήθη σχέση εικόνας/ λεζάντας η εικόνας/ τίτλου. Η εικόνα, λόγω της κυρίαρχης αναλογίας της και την έγχρωμη έλξη της, την παρατηρούμε πρώτα αλλά το κείμενο που διαβάζεται έπειτα γίνεται πλήρες μέρος της εικόνας έως ότου το πέρασμα από το ένα στο άλλο εναλλάσσεται και δεν ξέρουμε πια πιο προηγείται του άλλου. Το κείμενο επηρεάζει την οπτική μας αντίληψη ή μήπως η εικόνα αλλοιώνει την κατανόηση του κειμένου ;
Ιστορικά, ο titulus μπορούσε ή να προηγηθεί της παραγωγής μιας εικόνας, στην περίπτωση μιας υπάρχουσας λεζάντας που ο καλλιτέχνης « εικονογραφεί » πολύ η λιγότερο πιστά και με πολύ η λιγότερη φαντασία, ή να την ακολουθήσει, οπότε σε αυτήν την περίπτωση το κείμενο χρησιμεύει ως ερμηνεία, ως σχόλιο ή ως ενδιάμεσο. Στην δουλειά της Λυδίας Δαμπασίνα, μου φαίνεται ότι το δυστύχημα – ονομάζω με αυτόν τον όρο την συνάντηση μεταξύ ενός κειμένου και μιας εικόνας – συμβαίνει και στην μια κατεύθυνση και στην άλλη :
Άλλοτε η ανάγνωση μιας ιστορίας εμπνέει ολοκληρωτικά την εικόνα , η καλλιτέχνης προβάλλει μια νοητική εικόνα που πραγματοποιεί, άλλοτε μια προϋπάρχουσα εικόνα συνδέεται στο μυαλό με ένα κείμενο. Η συνάντηση του ενός και του άλλου είναι κινητήριος δύναμη της δημιουργικής πράξης. Εάν την ονομάζω δυστύχημα , είναι ότι μπορεί εξ ίσου να είναι τυχαία ή προμελετημένη και είναι της δικαιοδοσίας ενός ανεξήγητου μηχανισμού της διανοητικής λειτουργίας.
Επιπλέον θα έλεγα ότι η ίδια μέθοδος εφαρμόζεται στην επεξεργασία του κειμένου και αυτής της εικόνας, αυτό με εμπνέει η τελειωμένη δουλειά. Το κείμενο μπορεί να το κρατήσει ολόκληρο, « να το βρει » σαν την προϋπάρχουσα εικόνα που ξαφνικά παίρνει νόημα, εναλλάξει μπορεί να κοπεί από το περιβάλλον του, ένα μέρος μόνο να « πλαισιωθεί », όπως με την φωτογραφία όταν επιλέγουμε μόνο ένα μέρος της πραγματικότητας εις βάρος κάθε άλλου. Το κείμενο παίρνει με αυτήν την πράξη μια καινούργια ύπαρξη, όχι πλέον ενός άρθρου της εφημερίδας αλλά μιας φράσης που δημιούργησε η καλλιτέχνης, με τις ίδιες ιδιότητες με την εικόνα, και αυτό παρ όλες τις ακριβείς αναφορές στην πηγή του πρωτότυπου κειμένου.
Πράγματι, αυτή η δουλειά δεν έχει αξία ντοκουμέντου, είναι γνήσια δημιουργία, μια φτιαγμένη συρραφή, πραγματική φαντασία. Όμως ο τίτλος υπονοεί διαφορετικά… Family story στον ενικό – αφορά λοιπόν μια ιστορία συγκεκριμένη και όχι ιστορίες, στον πληθυντικό όπου οι θεατές θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν. Η οικογενειακή ιστορία του καλλιτέχνη, κάθε έργο είναι βασισμένο σε ένα βίωμα ή έχει σχέση. Πρόκειται παρόλα αυτά για μια αυτοβιογραφική δουλειά ; Ίσως λίγο αλλά πρόκειται πιο πολύ για μια δουλειά όπου το ενδόμυχο γίνεται δημόσιο και αυτό πραγματοποιείται μέσω των κειμένων. Εάν οι εικόνες είναι πραγματικά προσωπικές, τα αναπαριστάμενα πρόσωπα έχουν συχνά μια ενδόμυχη σχέση με τον καλλιτέχνη, το κείμενο όμως « δεν ανήκει » στον καλλιτέχνη, είναι δημόσιο, μιλάει για άλλους ανθρώπους, για μας. Η αναφορά έχει τον ρόλο να μας το θυμίζει.
Διάφορα γεγονότα, αγγελίες θανάτων, μικρές αγγελίες. Γεγονότα ανώδυνα, με μικρή σημασία, στο περιθώριο των μεγάλων αναταραχών αλλά πόσο πιο ενδεικτικά της σύγχρονης μεγάλης κρίσης. Πρόκειται για πραγματικά προσωπικά δράματα απλωμένα αδιάφορα στις σελίδες του καθημερινού τύπου. Από το απείρως ενδόμυχο στο απείρως δημόσιο, τα έργα της Λυδίας Δαμπασίνα αποκαλύπτουν την καρδιά του ανθρώπινου όντος στην δυσλειτουργία της και ερωτούν για την κατάσταση της παραγωγής της ενημέρωσης, της γλώσσας, του έργου τέχνης.
Anne Laure Oberson
commissaire d’expositions, Hopitaux Universitaires, Genève, 2007
Les photographies de Lydia Dambassina interpellent. C’est un travail exigeant qui demande une attention pleine. La taille, la qualité, le choix des sujets et le texte engagent dans sa totalité le mécanisme cognitif du spectateur. Le travail est frontal – presque toujours la perspective fait place au plan – qui demande ainsi un positionnement similaire à sa forte présence physique.
Debout devant l’œuvre, nous regardons d’abord l’image seule, puis presque immédiatement la présence du texte s’impose, et dans un deuxième temps seulement sa lecture. Dès lors il se passe quelque chose d’étrange dans la relation du texte à l’image et l’on ne sait plus très bien lequel précède l’autre – est-ce important?
Comme nulle chose n’arrive par hasard – et je ne pense pas que l’artiste me contredira sur ce point – Lydia Dambassina me demanda d’écrire un texte sur cette série de photographies, quelques jours seulement après que j’ai assisté à une conférence du professeur Jean Wirth intitulée Au-delà de l’illustration: réflexion sur le rapport texte image dans l’art médiéval. La question des relations de l’écrit au représenté me préoccupe tout particulièrement, et peut s’exprimer de manière tout à fait exemplaire en lien au travail de Lydia Dambassina.
Les oeuvres se composent en deux parties distinctes – une image photographique en couleur ou noir et blanc dans la partie supérieure et un texte, parfois accompagné d’une vignette, mis en page dans la partie inférieure. La photographie et l’extrait du journal appartiennent pourtant au même champ visuel: ils sont traités sur le même support et plastiquement avec autant d’attention. La relation texte/image est de ce fait plus complexe que la relation habituelle d’image/légende ou d’œuvre/titre. L’image, de part sa proportion dominante et son attrait coloré, est considérée en premier mais le texte qui se lit ensuite devient partie intégrante de l’image jusqu’à ce que le passage de l’un à l’autre s’alterne et que l’on ne sache plus de qui précède l’autre. Le texte influence-t-il notre perception visuelle ou alors l’image altère-t-elle la compréhension du texte?Historiquement, le titulus pouvait soit précéder la production d’une image, dans le cas d’une légende antérieure que l’artiste “illustre” plus ou moins fidèlement et avec plus moins d’imagination, soit la suivre, et dans ce cas le texte sert d’interprétation, de commentaire ou d’intermédiaire. Dans le travail de Lydia Dambassina, il me semble que l’accident – j’appelle par ce terme la rencontre entre tel texte et telle image – arrive dans un sens comme dans l’autre: parfois la lecture d’une histoire inspire de toute pièce l’image, l’artiste se projette une image mentale qu’elle réalise alors, parfois une image préexistante se relie dans l’esprit de l’artiste à un texte lu. La rencontre de l’un et de l’autre est le moteur de l’acte créatif. Si je la qualifie d’accident, c’est parce qu’il peut aussi bien être fortuit que prémédité et qu’il relève d’un processus inexplicable de la fonction cognitive imaginaire de l’artiste.
De plus je dirais que la même méthode est appliquée au traitement du texte qu’à celui de l’image; c’est ce que m’inspire le travail fini. Le texte peut être retenu dans son entier, “trouvé” comme l’image préexistante qui soudainement fait sens; alternativement il peut être coupé de son contexte, une partie seulement serait “cadrée”, comme en photographie lorsque l’on sélectionne une partie seulement du réel aux dépends de toute autre. Le texte prend dans cet acte une nouvelle existence, non plus celle d’un article de journal mais d’une phrase crée par l’artiste, au même titre que l’image, et cela malgré les références précises à la source du texte original.
En effet, ce travail n’a pas de valeur documentaire, il est création pure, assemblage de toutes pièces, fiction réelle. Le titre cependant suggère différemment… Family story au singulier – il s’agit donc d’une histoire bien précise et non pas d’histoires, pluriel dans lequel le spectateur pourrait s’inclure. L’histoire familiale de l’artiste, chaque œuvre est basée sur un vécu ou y fait relation. S’agit-il pour autant d’un travail autobiographique? Peut-être un peu mais il s’agirait plutôt d’un travail dont l’intimité est rendue publique et cette médiation est réalisée justement à travers le texte. Si les images sont réellement personnelles, les sujets représentés ont souvent un lien intime à l’artiste, le texte lui “n’appartient” pas à l’artiste, il est public, il parle d’autres gens, de nous. La référence joue le rôle de nous le rappeler.
Faits divers, avis mortuaire, petites annonces. Evénements anodins, de peu d’importance, en marge des grands bouleversements mais tellement plus révélateurs de notre grand malaise contemporain. Il s’agit de vrais drames personnels étalés insensiblement sur les pages de la presse quotidienne. De l’infiniment intime à l’infiniment publique, les œuvres de Lydia Dambassina révèlent le cœur de l’humain dans son disfonctionnement et questionnent les conditions de production de l’information, du langage, de l’œuvre d’art.
Anne Laure Oberson
curator, Hopitaux Universitaires, Genève, 2007
The photographs of Lydia Dambassina raise questions. It is a body of work that requires one’s full attention. The format, the quality, the choice of subject matter and the text fully involve the cognitive mechanism of the beholder. The work is frontal – most always the perspective lead way to the plan, and asks for a similar stance to its impressive physical presence. Standing in front of the work, we first contemplate the image on its own, then, most immediately, the presence of the text comes forth, and in a second phase its reading. Then, something strange happens in the relation from text to image and one does not know which comes first, but is it relevant?
Because nothing happens by chance – and I can guess the artist will not contradict me on this – Lydia Dambassina asked me to write an essay on her series of photographs only a few days after I had attended a seminar by the professor Jean Wirth titled Beyond Illustration: thoughts on the relation text-image in medieval art. The question of relations between the written and the represented has been preoccupying me particularly and can be best illustrated in view of Lydia Dambassina’s new series.
The works are composed in two parts – a photographic image in color or black & white on the top part and a text, sometimes together with a thumbnail, laid out on the bottom part. Nevertheless the photograph and the excerpt form the newspaper belong both to the same visual field: they are fixed on the same medium and formally each with as much attention. The relation text/image is thus more complex than the usual relation image/caption or work/title. The image, due to its dominant proportion and its colorful appeal is considered first but the text, which is read next, soon becomes an integral part of the image until the passage from one to the other alternates and precedence can no longer be told. Does the text influence our visual perception or does the image alter the understanding of the text?
Historically, the titulus could either precede the production of the image as in the example of an existing legend that the artist must illustrate more or less faithfully and with more or less imagination, or follow it, in which case the text serves as an interpretation, a comment or a mediator. In Lydia Dambassina’s work, it seems to me that the accident – I call “accident” the encounter between one text and one image – happens one way or another: sometimes the reading of a story inspires an image from scratch, the artist projects a mental image that she then produces, other times an existing image is linked in the mind of the artist to a text read beforehand. The encounter of the one to the other is the motor of the creative act. If I define it as an accident, it is because it can either be fortuitous or premeditated and because it belongs to an unexplainable process of the imaginary cognitive function of the artist.
Furthermore, I will say that the same method is applied to the treatment of the text and that of the image (at least that’s what inspires the finished work). The text can be selected in it entirety, as a found image which suddenly makes sense again; alternatively it can be cut out of context, a portion of it framed as in photography when only a part of reality is selected at the expanse of any other. In this action the text receives a new life: it is no longer an article from a newspaper but a sentence created by the artist, at the same level as the image, and this happens in spite of the precise references to the source of the original text.
It can be so, because this work does not have a documentary value. It is pure creation, made up from all parts, a real fiction. The title thus suggests otherwise…Family story in the singular – it is a particular story and not some stories, a plural in which the spectator could enroll himself. The family story of the artist: each work is based on a lived experience or relates to it. Is it thus an autobiographical work? Perhaps a little but mostly it is a personal work whose intimacy is rendered public, and this mediation is made possible through the text. If the images are really intimate – the subjects represented are often relatives of the artist -, the text though does not belong to the artist, it is public, it talks of other people, of us. Here the references keep reminding us of it.
Cats and dogs, obituary, classified. Uneventful events, of little importance, in the margin of the grand upheavals but all the more so revealing of our great contemporary embarrassment. They talk about real personal dramas insensitively spread over the pages of the daily press. From the infinitely intimate to the infinitely public, the photographs of Lydia Dambassina reveal the human condition in its dysfunction and questions the conditions of the production of information, of language, of a work of art.