Προς τα Μέλη της Επιτροπής Αξιολόγησης των προτάσεων για τον σχεδιασμό του ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ στην Αθήνα
Ψαλμός 119
Ο νόμος σου είναι λύχνος για τα πατήματά μου και φως για το δρόμο μου
Η ανέγερση του μνημείου του Oλοκαυτώματος στην Αθήνα καλύπτει ένα τεράστιο κενό στην πρωτεύουσα της χώρα μας. Το μνημείο είναι βεβαίως αφοσιωμένο στη μεγάλη τραγωδία της ελληνικής εβραϊκής κοινότητας. Όμως το μνημείο μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε το πόσο βαθιές ρίζες έχει η κοινότητα αυτή στον ελλαδικό χώρο, και είναι για το λόγο αυτό ευτυχής η επιλογή του χώρου τοποθέτησης του στο ιστορικό αρχαίο χώρο της Αθήνας όπου ήδη από τον 1ο μ.Χ. αιώνα έχουμε στοιχεία παρουσίας και ακμής της εβραϊκής κοινότητας. Βεβαίως, η ένταξη ενός σύγχρονου μνημείου σε ένα χώρο με έντονα αρχαιολογικό χαρακτήρα εμφανίζει σημαντικές δυσκολίες. Το μνημείο του Ολοκαυτώματος πρέπει να έχει τη δική του απόλυτα διακριτή παρουσία αλλά ταυτόχρονα να μην ανταγωνίζεται τα άλλα μνημεία.
Σύμφωνα με την σύλληψή μας, το μνημείο είναι στιβαρό ως παρουσία, σιωπηλά ηχηρό, που κατακτά την προσοχή χωρίς ρητορεία. Η προσέγγισή μας δεν μπορεί παρά να είναι υπαινικτική και το Ολοκαύτωμα δεν είναι δυνατόν να δειχθεί κατά τρόπο ευθύ στην πραγματική του διάσταση. Το συγκλονιστικό documentaire “Shoah” του Claude Lanzmann [1985] είναι το παράδειγμα που μας έχει εμπνεύσει προς αυτήν την κατεύθυνση.
Αποτελείται από ένα στενό διάδρομο, από μαύρο γρανίτη. Μία μαύρη πορεία, σε ένα στενόμακρο κελί, με μία είσοδο και μία έξοδο. Έναν θάλαμο που εγκλωβίζει και φέρει σε ένα βαρύ διπλό ατσάλινο πλέγμα ένα ανώνυμο αιωρούμενο πλήθος. Ο ίδιος διάδρομος στην συνέχεια καταλήγει στην επιδαπέδια μνημειακή πλάκα από μονόλιθο, όπου θα γραφτεί από την κοινότητα το κείμενο απόδοσης Μνήμης.
Οι κολώνες από τα συσσωρευμένα ανδρικά, γυναικεία, και παιδικά καλαπόδια, από χυτό μεταλλικό καλούπι, είναι κρεμασμένες στον κεντρικό άξονα της μεταλλικής κατασκευής, δεν αγγίζουν το έδαφος. Τα καλαπόδια παραπέμπουν σε αιωρούμενες απογυμνωμένες παρουσίες/απουσίες σχεδόν φαντάσματα. Υπογραμμίζουν τη βιομηχανική εξόντωση. Είναι μια δραματική αναφορά στο Ολοκαύτωμα ως τεράστια απώλεια αλλά και ως αδιαμφισβήτητη μνήμη.
Από μια άλλη οπτική, η κάθε κολώνα σχηματίζει μια σπονδυλική στήλη. Ο σκελετός έχει διάρκεια και παραμένει ανθεκτικός στο χρόνο, ακόμα και μετά το θάνατο, ως υπόμνηση ζωής και φλόγας. Οι Εννέα κολόνες εν σειρά συμβολίζουν την Menorah [‘Chanukiyyah’].
Το διπλό πλέγμα με άνοιγμα των 25 χιλιοστών και πάχος 8 χιλ., εκτός από την αναφορά στον εγκλωβισμό, έχει και μια άλλη ιδιαίτερα σημαντική λειτουργία ως προς τον τρόπο θέασης του μνημείου. Το μνημείο αποκαλύπτεται μόνο όταν στέκεσαι και το κοιτάς μετωπικά. Σε οδηγεί να αντιμετωπίσεις το Ολοκαύτωμα ευθέως και όχι πλαγίως, με συγκέντρωση και όχι ως περαστικός. Με το φως του ήλιου και φωτιζόμενο τη νύχτα, δίνει έντονες σκιές με πλαστικό και εννοιολογικό ενδιαφέρον. Είναι ένας διαφανής/ αδιαφανής τοίχος.
Δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στην ανθεκτικότητα και ποιότητα των υλικών και στην εύκολη συντήρηση τους. Είναι δύσκολο έως αδύνατο να γράψει κανείς πάνω σε αυτό ή να το βανδαλίσει με άλλο τρόπο. Το μνημείο είναι ορατό από όλες τις πλευρές εκτός από τον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμικού. Διατηρούνται σχεδόν όλα τα υπάρχοντα δένδρα. Η είσοδος του κατεβαίνει ελαφριά, για να δώσει την αίσθηση της βύθισης, και να διευκολύνει τη διατήρηση του ύψους του μνημείου σε όλο το μήκος του στα 2,10 μέτρα, από το φυσικό έδαφος. Η τοποθέτηση του στον άξονα κάθετα στην οδό Ερμού, όπου και διαμορφώνεται η κύρια είσοδος του, επιτρέπει αφενός την διακριτική τοποθέτηση του στον χώρο και από την άλλη αφήνει όλο τον πράσινο χώρο, ελεύθερο στην πρόσβαση και περισυλλογή. Η μεταλλική κατασκευή καταλαμβάνει επιφάνεια μόλις 8τμ2, ενώ η παρουσία του είναι ιδιαίτερα στιβαρή.
Στην μελέτη μας προτείνεται και μία μελλοντική πρόσβαση διαμόρφωση, κατά μήκος του μνημείου, εκατέρωθεν στο ελάχιστο πλάτος 1,80 μέτρα με στρώση μαύρου ορθογώνιου κυβόλιθου από γρανίτη, με γρασίδι στους αρμούς που εναρμονίζεται με το γύρω πράσινο.
Σας ευχαριστούμε
Λυδία Δαμπασίνα, Μανώλης Μπαμπούσης, Αθήνα, Απρίλιος 2008
A l’attention des Membres du Comite d’évaluation du projet pour le MONUMENT DES JUIFS VICTIMES D’HOLOCAUSTE à Athènes
Psaume CXIX Ta parole est une flamme pour mon pied et une lumière pour mon chemin
La création à Athènes du monument à la mémoire de l’Holocauste comble un énorme vide dans la capitale de notre pays. Le monument, naturellement consacré à la grande tragédie dont a été victime la communauté hebraique grecque, nous donne aussi l’occasion de nous rappeler à quelle profondeur plongent les racines de cette communauté dans l’espace helladique, et pourquoi il est légitime de lui donner un emplacement au cœur des lieux antiques d’Athènes ou déjà depuis le 1er siècle ap.J.C. nous avons des indices de présence et de prospérité de la communauté hebraique. Bien sur, l’intégration d’un monument contemporain dans un espace à fort caractère archéologique présente d’importantes difficultés. Le monument à la mémoire de l’Holocauste doit bénéficier d’un espace distinct sans cependant concurrencer les autres monuments.
Dans notre concept, le monument a une présence compacte, à la fois silencieuse et sonore, qui attire l’attention sans rhétorique. Notre approche choisit volontairement la suggestion, l’Holocauste ne pouvant être montré de façon directe dans sa dimension réelle. “Shoah”, le bouleversant documentaire de Claude Lanzmann [1985] est l’exemple qui nous a inspiré dans cette direction.
Il est composé d’un étroit couloir en granite noir. Une marche noire, dans une cellule longue et étroite, munie d’une entrée et d’une sortie. Une chambre qui enferme et porte à l’intérieur d’un lourd double grillage en acier une foule anonyme flottante. Le même couloir s’achève par la plaque commémorative en granite massif monolithe posée sur le sol, où la communauté écrira le texte de restitution de la Mémoire.
Les colonnes de formes masculines, féminines et enfantines accumulées, moulages de métal coulé, sont pendues dans l’axe central de la construction métallique, sans toucher la terre. Les formes renvoient à des présences/absences nues suspendues presque comme des fantômes. Elles soulignent le mode d’extermination industriel. Elles sont une référence dramatique à l’Holocauste à la fois comme perte incommensurable et comme mémoire incontestable.
Dans une autre perspective, chaque colonne forme une colonne vertébrale. Le squelette a une durée et persiste, il résiste au temps, à la mort, comme rappel de vie et de flamme. Les Neufs colonnes en ligne symbolisent la Menorah [‘Chanukiyyah’].
Le double grillage avec ouverture de 25mm et épaisseur de 8mm, en dehors de la référence à l’enfermement, possède une autre fonction, particulièrement importante celle-ci, en rapport avec le point de vue que l’on peut avoir sur le monument. Le monument ne se révèle pleinement que lorsqu’on se tient en face et qu’on le regarde frontalement. Il suggère d’affronter l’Holocauste de face et non de biais, avec détermination et non en passant.
Avec la lumière du soleil, ou éclairé la nuit, il produit des ombres vivantes soutenues par un projet à la fois plastique et conceptuel. C’est un mur transparent/opaque.
Une attention particulière a été donnée à la solidité et à la qualité des matériaux et la facilité de leur entretien. Il est difficile voire impossible d’y apposer des graffitis ou de le vandaliser. Le monument est visible de tous les cotés sauf depuis le site archéologique de Keramikos. Presque tous les arbres existants sont conservés. Son entrée est légèrement inclinée, afin de donner une sensation d’enfouissement, et d’assurer la régularité de la hauteur du monument à 2.10 m du sol, sur toute sa longueur. Son emplacement, perpendiculaire à l’axe de la rue Ermou, où se place son entrée principale, permet sa position discrète dans l’espace et laisse tout l’espace vert libre à l’accès et au recueillement. La construction métallique occupe seulement une surface de 8m2, pour une présence extrêmement vigoureuse.
Dans notre étude est proposée un futur aménagement d’une largeur de 1.80m de chaque coté, le long du monument, avec pose de pavé rectangulaire en granite massif noir avec de l’herbe aux jointures pour qu’il y ait harmonisation avec l’espace vert environnant.
Nous vous remercions
Manolis Baboussis, Lydia Dambassina, Athènes, avril 2008
To the Members of the Evaluation Commission – Proposal for the THE MONUMENT DEDICATED TO THE HOLOCAUST JEWISH VICTIMS in Athens
Psalm CXIX Thy word is a lamp unto my feet and a light unto my path
With the creation of a monument in Athens to commemorate the Holocaust, a huge void in our country’s capital will be filled. Although this monument is primarily dedicated to the tremendous tragedy experienced by the jewish greek community, it is also an opportunity to remind us of the depth that the roots of this community have secured in hellenic history. It is pertinent to give a memorial of such importance a place amidst the antique landmarks of Athens, where clues indicate a prosperous jewish presence since the 1st century A.C. The integration of a contemporary monument in a place strongly marked by archaeology presents huge difficulties. This monument commemorating the Holocaust must hold a distinctive place without competing with the other monuments.
In our concept, the monument has a compact presence, both silent and audible, attracting attention without rhetoric. Our approach is a conscious choice of simply suggesting rather than realism. “Shoah”, the emotionally charged Claude Lanzmann documentary [1985] was our inspiration.
The monument is composed of a long corridor in black granite. A black step in a long and narrow cell, with two separate doorways. A room with a doorway to enter and another to exit. There is a cell that inside carries a heavy double steel grid and a floating anonymous crowd. The same corridor ends with a commemorative plaque in massif granite monolith placed on the ground, where the community will inscribe the text that will restore Memory.
Columns constituted by accumulated masculine, feminine and childish metallic moulded forms, are hung in the central axis of the metallic construction, without touching the ground – almost as if they are ghosts. They symbolize the victim’s presence/absence. They underline the industrial extermination mode. They refer very dramatically to the Holocaust as an incommensurable loss as well as an incontestable memory.
From another perspective, each column forms a spine. The skeleton persists, resisting: to time, to death, to everything, and as a reminder of life, of a flame forever burning. So too do the nine columns who stand inline, which symbolize a Menorah [‘Chanukiyyah’].
The double metallic grid, with its 25 mm opening and its 8 mm thickness, adding furthermore to the reference to closeness, has another very important function in relation to the point of view of the monument. The monument is fully revealed only when one stands directly in front of it. This particularity suggests that we have to face the Holocaust directly and not avoid it, with determination and not as a passer-by.
With sunlight, or at night with lighting, it creates live shadows supported by a conceptual and plastic significance. It is a transparent/opaque wall.
Strength, durability, easy maintenance and quality of materials have been specially studied. It will be practically impossible to deface it with graffiti. The monument is visible from all side except from the archaeological site of Keramikos. Almost all the trees are kept in place. Its access is slightly inclined to give a feeling of burial and to guaranty the same height of the monument at 2.10 m from the ground on its full length. Its place, perpendicular to the axis of Ermou street, where lies its principal access, which allows a discreet position while leaving free access to the green space where one can meditate. The metallic construction stands only on 8 m2, giving it a striking strength.
In our study we propose a future improvement on 1.80m on each side, all along the monument, made of rectangular stone pavement in black granite with grass in the joint harmonizing the monument with the green space.
Thanking you,
Manolis Baboussis, Lydia Dambassina, Athens, April 2008